Από τη λαογραφία του Μαϊου

 

Μάιος, λατινικά Maius, Meusis πέμπτος μήνας του ημερολογίου μας και τρίτος του δεκάμηνου αρχαίου ρωμαϊκού ημερολογίου.
Η ονομασία του προέρχεται από την αρχαία ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια), που με τη σειρά της προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη μαία, τη μάνα της Γης, εκείνης που τρέφει τον άνθρωπο, και την Κυβέλη, η οποία ανάθρεψε τον Ερμή.
Αργότερα η θεά ταυτίστηκε με την ελληνική νύμφη μαία, την ομορφότερη από τις Ατλαντίδες, μητέρα του θεού Ερμή, στον οποίο κυρίως αφιερώθηκε ο μήνας.
Παράλληλα, ο Μάιος είχε τεθεί υπό την προστασία του Απόλλωνα και τον προσωποποιούσαν με τη μορφή άνδρα που βρισκόταν στο μεταίχμιο δύο ηλικιών και έφερε στο κεφάλι του κάνιστρο γεμάτο άνθη.
Μήνας της άνοιξης και του έρωτα…
Μάιος. Σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας. Μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης αλλά και, σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, μήνας φορτισμένος από μαγική επήρεια. Πάνω απ’ όλα όμως, μήνας χαράς που εκδηλώνεται από την πρώτη κιόλας μέρα.
Η πρωτομαγιά χαρακτηρίζεται και από την οριστική νίκη της φύσης απέναντι στο χειμώνα προετοιμάζοντας τη νέα καρποφορία. Στην προσπάθειά της αυτή έχει και αρωγό τον Άγιο Χριστόφορο, που γιορτάζει στις 9 Μαΐου και είναι προστάτης των γεωργών από το μαγιάτικο χαλάζι.
Στο ίδιο πνεύμα βρίσκονταν τα έθιμα και οι δοξασίες κατά την ημέρα της Αναλήψεως.
Η σημασία της Αναλήψεως (από το ρήμα αναλήβομαι = εξαφανίζομαι)οδηγεί σε μία σειρά από ενέργειες που έχουν σκοπό να προστατεύσουν τα κεκτημένα (γάλα, ζώα) και να εξαφανίσουν τα δεινά.
«Μέρα Μαγιού»
«Πρωτομαγιά, τα λουλούδια γιορτάζουν και τα πουλιά το ταίρι τους φωνάζουν…» Αν και άλλη παροιμία διαφωνεί, αφού υποστηρίζει ότι «ο Μάης έχει τ’ όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια», οι άνθρωποι θέλουν το Μάη μήνα των λουλουδιών και έχουν ορίσει την Πρωτομαγιά ως ημέρα γιορτής τους.
Έθιμα Μαΐου
Οι αλησμόνητες πατρίδες έχουν δύο ημέρες μνήμης. Η μία είναι η 29η Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη, σημείο μελανό στην ιστορία. Για τους Έλληνες η πτώση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε ένα σημαντικό γεγονός που πλήγωσε την ιστορική μας μνήμη.
Η 19η Μαΐου είναι η ημέρα μνήμης των εκατοντάδων χιλιάδων Ποντίων που δολοφονήθηκαν από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλικούς. Μια ημέρα διώξεων, παθών και θανάτου, που μετατράπηκε σε ημέρα ζωής, αφετηρία ανάστασης και αναγέννησης από τους Ποντίους.
Ο Μάιος στον Πόντο
Σύμβολο της άνοιξης και της νεότητας ο μήνας των λουλουδιών, της βλάστησης και της καρποφορίας στον Πόντο ο Μάιος λεγόταν Καλομηνάς, από το επίθετο καλός και το ουσιαστικό μήνας.
Έρθεν ο Καλομηνάς, πία γάλαν, αν πεινάς. Όνταν έρτ’ ο Καλομηνάς, φυτρώνε τα χορτάρια, ντ’ έμορφα επρασίντσανε τα τσόλια τα παρχάρια.

Το πρωί της 1ης του Καλομηνά, έτρωγαν άρτο που είχαν φυλάξει από τη Μ. Πέμπτη, έπιναν γάλα, έβγαζαν τα ζώα από το μαντρί και τα οδηγούσαν στη βοσκή αφού τα στόλιζαν με πολύχρωμες κορδέλες, «τραχολίδια», και με κουδούνια. Τα οδηγούσαν κρατώντας στο χέρι βέργες από ανθισμένες αγριοτριανταφυλλιές, που τις έλεγαν μασούρας.
Στον Πόντο ο Μάιος συνδεόταν με δοξασίες και προλήψεις. Οι κάτοικοι πίστευαν ότι κινδύνευαν από μάγια και γι’ αυτό εκείνη την ημέρα προσπαθούσαν όλοι να προφυλαχθούν με σκόρδα, κρεμμύδια και μαγιοβότανα. Σύμφωνα με το έθιμο, κρεμούσαν στα σπίτια στεφάνια, σύμβολα της δροσιάς και της δύναμης της μαγιάτικης φύσης, θεωρώντας ότι θα τους μεταδοθεί η υγεία και η ζωντάνια της φύσης. Η έξοδος των αγελάδων για τις εαρινές βοσκές έπρεπε απαραίτητα να γίνει την πρωτομαγιά. Στα τέλη του Μαΐου θα άρχιζε η ομαδική μετάβαση των ζώων στους ορεινούς βοσκότοπους (παρχάρια).
Το Μάιο στον Πόντο γιόρταζαν τη μνήμη του Αγίου Χριστόφορου, μεγαλομάρτυρα από τα αρχαία Σούρμενα του Πόντου. Στις 21 Μαΐου γιόρταζαν τη μνήμη των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που λάτρευαν ιδιαίτερα.
Πρωτομαγιά στη Σμύρνη
«Στην πριγκηπέσα Σμύρνη αιώνια είναι η άνοιξη»
Ο Μάιος εκτός από μήνας φορτισμένος με μαγική επήρεια, ήταν μήνας χαράς και λατρείας της βλάστησης με δοξασίες και έθιμα που οι Σμυρνιοί τηρούσαν ευλαβικά.
Από την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι κάτοικοι ήταν στο πόδι. Άλλοι στα περιβόλια, άλλοι στα σπίτια τους παρέες παρέες, ενώ γεμάτα ήταν και τα καφενεία και οι ταβέρνες της Προκυμαίας. Την Πρωτομαγιά κάθε σπίτι έπρεπε απαραίτητα να κρεμάσει το «Μάη»
Για το «Μάη» χρησιμοποιούσαν ένα συνδυασμό πολλών διαφορετικών λουλουδιών γιατί το κάθε λουλούδι είχε ξεχωριστή σημασία.
Κάθε λουλούδι ήταν και μια ευχή, για να έρθουν τα καλά του Μάη στο σπίτι αλλά και στην προσωπική ζωή των ανθρώπων.
Το αγιόκλημα ήταν για την ευτυχία του σπιτιού, οι μαργαρίτες και οι παπαρούνες συμβόλιζαν τα αγαθά, ενώ η λυγαριά ήταν για την αγάπη των κοριτσιών. Όποιος λυγαριά δεν πιάσει την αγάπη του θα χάσει. Το στεφάνι πολλές φορές είχε και ρίζες φυτών, για να διώχνουν τη γλωσσοφαγιά καθώς και σκόρδο για να μην τους πιάνει μάτι.
Τα περιβόλια της Σμύρνης καταπράσινα εκείνη την εποχή προσέφεραν «απλόχερα» την πρώτη ύλη για την κατασκευή των στεφανιών.
Τα κουκιά, τα αμπελοφάσουλα, οι διάφοροι βλαστοί, το αφράτο και ζυμωμένο με προζύμι ψωμί, τα παξιμάδια αλλά και οι μεζέδες για το βραδινό γλέντι ήταν το μέλημα της νοικοκυράς από την προηγούμενη μέρα.
Την Πρωτομαγιά η Σμύρνη και τα γύρω προάστια έμοιαζαν σαν ένα τεράστιο μπουκέτο. Το λιμάνι είχε μια σπάνια λάμψη, τα πουλιά χαίρονταν τον ερωτικό τους θρίαμβο, οι Σμυρνιοί τη ζωή και την οριστική νίκη της φύσης στον αγώνα της για νέα καρποφορία…